Η βασίλισσα είναι η κεντρική φιγούρα και το θεμέλιο της ζωής στην κυψέλη. Ως η μοναδική γόνιμη θηλυκή μέλισσα, ο ρόλος της είναι κρίσιμος για την επιβίωση και την ανάπτυξη της αποικίας. Παρόλο που πολλές φορές αποκαλείται "ηγέτης", η βασίλισσα δεν διοικεί, αλλά λειτουργεί ως το βιολογικό και αναπαραγωγικό κέντρο της κυψέλης.
Η βασική της λειτουργία είναι η ωοτοκία. Σε περίοδο αιχμής, μπορεί να γεννήσει έως και 2.000 αυγά την ημέρα, αριθμός που ξεπερνά το ίδιο της το βάρος. Με τη διαδικασία αυτή διατηρεί τη ζωτικότητα και τον πληθυσμό της κυψέλης, αντικαθιστώντας τις εργάτριες μέλισσες που έχουν μικρή διάρκεια ζωής, περίπου 6 εβδομάδες το καλοκαίρι.
Η βασίλισσα παράγει επίσης φερομόνες, χημικές ουσίες που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά και τις λειτουργίες της αποικίας. Οι φερομόνες αυτές ενημερώνουν τις εργάτριες για την παρουσία της, ενισχύουν την κοινωνική συνοχή και αποτρέπουν την ανάπτυξη ωοθηκών στις υπόλοιπες θηλυκές μέλισσες. Σε περίπτωση που η βασίλισσα γεράσει ή πεθάνει, οι φερομόνες της μειώνονται, γεγονός που οδηγεί τις εργάτριες να δημιουργήσουν νέες βασίλισσες.
Η βασίλισσα προέρχεται από το ίδιο είδος αυγών με τις εργάτριες, αλλά η διατροφή της με βασιλικό πολτό καθορίζει την ανάπτυξή της σε αναπαραγωγικό θηλυκό. Ζει πολύ περισσότερο από τις άλλες μέλισσες, συνήθως 3-5 χρόνια, ενώ οι εργάτριες ζουν μερικές εβδομάδες.
Συνολικά, η βασίλισσα είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της κυψέλης ως οργανωμένης και παραγωγικής κοινωνίας. Χωρίς αυτήν, η αποικία σταδιακά αποδυναμώνεται και καταρρέει, αποδεικνύοντας τον ζωτικό της ρόλο στο θαυμαστό σύστημα της μέλισσας.